به نقل از اسپیس، در این شیرجه از ماموریت "پایان بزرگ"، کاسینی موفق به تصویربرداری از یک توفان سهمگین در اتمسفر زحل از ارتفاع سه هزار کیلومتری از ابرها و 300 کیلومتری نزدیک‌ترین حلقه این سیاره شده است.

محققان ناسا اعلام کرده بودند با وجود اینکه فضای بین زحل و نزدیک‌ترین حلقه آن خالی به نظر می‌رسد، اما آنها دقیقا نمی‌دانند که باید انتظار چه‌ چیزی را داشته باشند.

این تصاویر 20 ساعت بعد به زمین مخابره شد و ناسا اعلام کرد که این توفان گردابی شکل در قطب زحل رخ داده و منطقه‌ای به 2000 کیلومتری را پوشش داده است.

کاسینی با سرعت 124 هزار کیلومتر بر ساعت تصویربرداری را انجام داده است.

این فضاپیما نزدیک‌ترین شیء ساخت دست بشر به زحل است.

کاسینی در این شیرجه برای اولین بار موفق شد از اتمسفر زحل تصویربرداری کند.

اتمسفر زحل دمای پایینی دارد و بیشتر از هیدروژن تشکیل شده است و شدیدترین بادها در منظومه شمسی در این ناحیه می‌وزد. بیشترین سرعت این بادها در حدود 1800 کیلومتر بر ساعت است.

 به نقل از اسپیس، کاسینی در آخرین ماموریت خود در 22 شیرجه به فضای بین سیاره و حلقه‌های آن برای اولین بار اقدام به تصویربرداری از زحل از نزدیک‌ترین فاصله ممکن خواهد کرد.

محققان آزمایشگاه پیشران جت ناسا (JPL) مسؤول طراحی این شیرجه‌ها هستند و برنامه‌ریزی این شیرجه‌ها را انجام می‌دهند.

اولین شیرجه کاسینی با موفقیت انجام شده است و چند تصویر منحصر به فرد از اتمسفر این سیاره و توفان‌های موجود در قطب‌های آن به زمین فرستاده شده است.

شیرجه بعدی در تاریخ 2 می (12 اردیبهشت) انجام خواهد شد.

مهمترین خطری که کاسینی را در این شیرجه‌ها تهدید می‌کند، برخورد با ذرات موجود در فضای بین زحل و حلقه‌های آن است.

با برخورد کاسینی با سطح زحل در 15 سپتامبر سال میلادی جاری این ماموریت شگفت‌انگیز به پایان خواهد رسید.

 به نقل از نیواطلس، در حال حاضر بیش از 415 میلیون نفر مبتلا به دیابت هستند و به همین دلیل بازاری میلیون دلاری برای داروهای دیابت وجود دارد.

با وجود تمام پیشرفت‌هایی که در فناوری‌های مربوط به درمان بیماری‌ها رخ داده، هنوز هم آزمایش خون تنها راه اطمینان از نیاز بیمار به تزریق انسولین است.

حال محققان چینی در دانشگاه هایفنگ موفق به تولید یک اپلیکیشن شدند که به سلول‌ها فرمان تولید انسولین می‌دهد.

محققان برای تولید این اپلیکیشن از درمان‌های مبتنی بر سلول و اپتوژنتیک استفاده کرده‌اند. اپتوژنتیک تکنیکی است که با استفاده از پرتو نور سلول‌ها را وادار به فعالیت می‌کند که از آن برای تنظیم ضربان قلب، کوری معکوس و فعال شدن غرایز در موش‌ها استفاده شده است.

در تحقیق محققان چینی اپتوژنتیک نقش اساسی در تحلیل سیگنال‌های گوشی هوشمند توسط سلول‌ها دارد و علاوه بر اینکه نور را با دستورات الکترونیکی می‌تاباند، می‌تواند فرآیندهای بیولوژیکی را آغاز کند.

با توجه به این قابلیت‌ها محققان سلول‌ها را با استفاده از پروتئین حساس به نور تحریک می‌کنند تا از طریق ال.ای.دی‌های نوری شروع به ساخت انسولین کنند.

این سلول‌ها به همراه لامپ‌های ال.ای.دی در بدن موش‌های دیابتی قرار داده شد.

اجزای دیگر این سامانه عبارتند از یک برنامه اندرویدی که در گوشی هوشمند نصب شده، یک جعبه کنترل که مدار کنترل‌کننده در آن قرار دارد و یک قطعه الکترونیکی بلوتوثی که میزان گلوکز موجود در خون را متناوبا اندازه‌گیری کرده و به برنامه ارسال می‌کند.

برنامه میزان گلوکز موجود در خون را اندازه می‌گیرد و با استفاده از مدار کنترل‌کننده میران نور مورد نیاز را برای تولید میزان انسولین لازم، مشخص می‌کند.

موش‌ها در این آزمایش روزانه چهار ساعت تحت نور لامپ‌های ال.ای.دی قرار داشتند و میزان انسولین لازم برای 15 روز در خون آنها تولید شد و هیچ اثر جانبی در بدن آنها مشاهده نشد.

یکی از چالش‌های پیش روی تیم تحقیقاتی این است که باید در این سامانه تماس مستقیم با خون بیمار وجود داشته باشد و نزدیکی به مدار الکترومغناطیسی نیز ضروری است.

طبق گفته‌های محققان یکی از راه‌های ممکن برای پشت سر گذاشتن این مشکلات قرار دادن یک قطعه الکترونیکی ثابت اندازه‌گیری قند خون در بدن بیمار است و در مدار الکترومغناطیسی، می‌توان از باتری‌ برای تامین انرژی استفاده کرد.

باید منتظر ماند تا دید این روش در آینده به چه صورتی روی بیماران آزمایش می‌شود.

نتایج این تحقیق در مجله علمی Science Translational Medicine منتشر شده است.

 رشته نجوم یا اخترشناسی، علم بررسی موقعیت، تغییرات، حرکت و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی پدیده‌های آسمانی از جمله، ستاره‌ها، سیاره‌ها، دنباله‌دارها، کهکشان‌ها و پدیده‌هایی مانند شفق قطبی و تابش زمینه کیهانی است که منشأ آنها در خارج از جو زمین قرار دارد که این علم با علوم فیزیک، شیمی و ریاضی ارتباط نزدیکی دارد، فردی که اطلاعات گسترده و تخصص در حوزه نجوم داشته و روی اجرام آسمانی مانند ستارگان، سیارات و کهکشان‌ها مطالعه می‌کند را منجم یا اخترشناس می گویند.

 منجمان به دو گروه حرفه ای و آماتور تقسیم می شوند. منجمان حرفه ای افرادی هستند که در یکی از شاخه های نجوم تحصیلات دانشگاهی دارند  و از این راه در زندگی امرار معاش می کنند یعنی به عنوان شغل به آن می نگرد. منجمان آماتور نیز افرادی هستندکه صرفا بر اساس علاقه دنبال مسایل نجوم هستند و تحصیلات دانشگاهی ندارند.

در این راستا دکتر محمدجواد کلایی رئیس بخش خورشیدی و نجوم دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا، به تشریح جزئیات رشته تحصیلی «نجوم» در دانشگاه‌های کشور پرداخت و اظهار کرد: نجوم یکی از معدود شاخه‌های علمی است که به دلیل جذابیت خاصی که دارد علاقه‌مندان زیادی را در بین مردم، دانش‌آموزان و جوانان به خود اختصاص داده است و از طرف دیگر این رشته یکی از کهن‌ترین علومی است که در پیشبرد و توسعه مابقی علوم نقش عمده‌ای دارد بنابراین به واسطه همین جایگاه ویژه علاقه مندان زیادی دارد و اساتید بسیار مجرب و مطرحی در این رشته در دانشگاه‌های بزرگ کشور فعالیت می‌کنند.

کمبود امکانات آموزشی رشته "نجوم" در دانشگاه‌ها

وی در ادامه با بیان اینکه توسعه و حفظ جایگاه علمی رشته نجوم در دانشگاه‌ها و جامعه نیازمند همدلی و همزبانی مسئولین جهت گسترش و توسعه این علم است، تصریح کرد: اگر ما این رشته را به عنوان یک علم قبول داریم باید بهای بیشتری نیز برای حفظ جایگاه آن پرداخت کنیم. متاسفانه علم و نجوم در وهله اول در دانشگاه‌های ما از کمبود امکانات رنج می‌برند و ما انتظار داریم مسئولین اهمیت بیشتری به علوم پایه از جمله فیزیک و نجوم بدهند و بستر مناسب جهت توسعه این علم را فراهم کنند.

دانشگاه‌هایی که رشته‌"نجوم" دارند

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران درخصوص تاریخچه پذیرش دانشجویان رشته نجوم در دانشگاه‌های کشور نیز تاکید کرد: از زمانی که دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری در کشور راه‌اندازی شد رشته نجوم، اخترفیزیک و کیهان‌شناسی نیز به عنوان یک گرایش مستقل در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری راه‌اندازی شد و در حال حاضر این رشته بیشتر در دانشگاه‌های بزرگ کشور از جمله تهران، مشهد، تبریز، اصفهان، شهید بهشتی، زنجان و شیراز تدریس می‌شود اگرچه برخی دانشگاه‌های غیردولتی و واحد های دانشگاه‌ آزاد نیز این گرایش را راه‌اندازی کردند.

محدودیتی برای تحصیل در رشته "نجوم" وجود ندارد

دکتر کلایی درخصوص جایگاه فعلی رشته نجوم در جامعه نیز گفت: همانطور که اشاره شد این رشته به دلیل جذابیت‌هایی که دارد جایگاه ویژه‌ای را در بین عامه مردم بخصوص جوانان به خود اختصاص داده است.اما متاسفانه دیدگاه‌ها به این رشته همانند سایر رشته‌های علوم پایه در طول زمان تغییر یافته است مثلا در طول سال‌های قبل بسیاری از جوانان، متفکران و نوابغ مایل بودند رشته‌های علوم پایه از جمله فیزیک و ریاضی را به عنوان رشته تحصیلی انتخاب کنند اما در حال حاضر کمتر این پدیده و تمایل به چشم می‌خورد اگرچه هیچ محدودیتی از جهت اینکه افراد دیگر به جز نوابغ نیز در رشته نجوم تحصیل کنند، وجود ندارد.

نحوه پذیرش دانشگاه‌ها در رشته" نجوم"

رئیس بخش خورشیدی و نجوم دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: نحوه پذیرش دانشجویان در رشته نجوم در دانشگاه‌ها به این شکل است که در دوره کارشناسی این رشته به صورت یکسری واحدهای تخصصی و اختیاری ارائه می‌شود ولی در دوره‌های تحصیلات تکمیلی و دکتری به عنوان یک گرایش از گرایش‌های رشته فیزیک در دانشگاه‌ها دانشجو جذب می‌شود و تعداد پذیرش دانشجو در این رشته‌ها نیز براساس نسبت اساتید در دانشگاه‌ها متفاوت است.

وی به نحوه آموزش رشته نجوم در دانشگاه‌ها اشاره کرد و افزود: آموزش رشته نجوم در دانشگاه‌ها بستگی به گرایش رشته انتخابی مثل فیزیک نجومی یا گرایش کیهان‌شناسی متفاوت است، چراکه برخی گرایش‌ها تئوری بیشتری و برخی نیز درس‌های عملی دارند اما به طور کلی آموزش در این رشته‌ها بسته به امکانات دانشگاه‌ها متفاوت است.

به گفته این استاد فیزیک فضا، برخی از دانشگاه‌های کشور امکانات رصدخانه‌ای در اختیار دارند که می‌توانند پروژه‌های رشته نجوم را براساس امکانات خود تعریف کنند اما در برخی رشته‌ها نیز این امکانات وجود ندارد بنابراین بیشتر مباحث تئوری این رشته‌ها ارائه می‌شود. به طور کلی رصدخانه یکی از اصلی‌ترین تجهیزات پژوهشی آموزشی رشته نجوم است چراکه این علم به عنوان علم تجربی و مشاهداتی بر داده‌های تجربی تکیه بیشتری دارد. طبیعی است هرچه امکانات بیشتر باشد پیشرفت و گسترش آن نیز بیشتر خواهد بود.

بی توجهی به آموزش رشته‌های علوم پایه در ایران

دکتر کلایی تاکید کرد: متاسفانه سرمایه‌گذاری جدی در زمینه آموزش رشته نجوم و فضا در دانشگاه‌ها صورت نمی‌گیرد و بسیاری از دانشگاه‌هایی که این رشته را تدریس می‌کنند یا امکانات و تجهیزات آموزشی نظیر رصدخانه‌ها در اختیار ندارند و یا اینکه تجهیزات موجود بسیار فرسوده هستند. اگرچه این دیدگاه درخصوص تمامی رشته‌های علوم پایه وجود دارد.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران به جایگاه رشته نجوم در کشورهای پیشرفته اشاره کرد و گفت: در کشورهای توسعه‌یافته رشته‌های علوم پایه از جمله نجوم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. به طوری که ما مدام این خبرها را می‌شنویم که این کشورها کاوشگر به فضا پرتاب می‌کنند یا رصدخانه‌ای فضایی تاسیس کرده‌اند. با این حال امیدواریم که رصدخانه ملی کشورما هم به کمک مسولین محترم هرچه زودتر به بهربرداری برسد.

رئیس بخش خورشیدی و نجوم دانشگاه تهران ادامه داد: متاسفانه علاوه بر مشکل تجهیزات و امکانات آموزشی رشته نجوم در دانشگاه‌ها، یکی از دلایل عدم توسعه و پیشرفت این علم در جامعه این است که بسیاری تصور می‌کنند علم چیزی است که نتیجه آن باید به صورت آنی به دست بیاید و از طرف دیگر با توجه به اینکه برخی رشته‌ها بخصوص در رشته‌های علوم تجربی وضعیت اشتغال و بازار کار بهتری دارند و در نهایت این تفکر در جامعه ترویج می‌شود که رشته‌های علوم پایه ناکارآمد هستند.

آینده شغلی فارغ التحصیلان "نجوم"

دکتر کلایی درخصوص آینده کاری فارغ‌التحصیلان رشته نجوم نیز گفت: اگرچه معضل بیکاری کم و بیش در بین تمامی رشته‌ها وجود دارد و ما احتیاج به بازنگری و بازبینی اساسی در همه رشته‌های دانشگاهی را داریم که براساس آن میزان نیاز جامعه به مشاغل در رشته‌ها و دوره‌های مختلف تحصیلی مشخص شود اما به طور کلی فارغ‌التحصیلان رشته نجوم در دوره‌های کارشناسی ارشد بخصوص دکتری می‌توانند در مراکز تحقیقاتی دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌های تحقیقاتی و در صورت وجود در رصدخانه‌ها مشغول به کار می‌شوند.

پیشرفته‌ترین کشورها در رشته‌"نجوم"

این استاد فیزیک فضا ونجوم در پایان به کشورهای مطرح در عرصه نجوم اشاره کرد و گفت: سازمان فضایی ناسا، آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه، ژاپن، چین، فرانسه، انگلیس و هند در عرصه نجوم بسیار توسعه یافته‌اند و کشور ایران از لحاظ نیروی انسانی و استعداد در رشته نجوم بسیار شاخص است به طوری که بسیاری از منجمین و اخترشناسان فعال در کشورهای توسعه‌یافته فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های ایران هستند.

 با گسترش روزافزون علم و ساخت تلسکوپ‌های دقیق، دانشمندان، در اندازه‌گیری ابعاد جهان روز به روز به نتایج جدیدتری نائل می‌شوند. با ساخته شدن و گسترش این وسایل اندازه‌گیری، دید بشر نسبت به جهان نیز تغییر یافته؛ چراکه تا قبل از آن با چشم غیرمسلح  تقریبا ‌توانستند در حدود ۶ هزار ستاره را ببیند اما اختراع تلسکوپ، ناگهان آشکار کرد که این فقط جزئی از جهان است.

بشر با تحقیقات گسترده و با استفاده از پیچیده‌ترین تلسکوپ‌ها دریافت غیر از کهکشان ما، کهکشان‌های دیگری نیز وجود دارند که جرم آنها بیشتر از کهکشان ما است. بر اساس مقیاس جدید فاصله‌ها، سن زمین حد اقل ۵ میلیارد سال است و این حد با حدسیات زمین شناسان در مورد سن زمین مطابقت دارد.

همچنین تلسکوپ‌های جدید وجود خوشه‌های کهکشانی را نشان می‌دهند و کهکشان ما نیز ظاهراً جزیی از یک خوشه محلی است که شامل ابرهای ماژلان و سایر کهکشان کوچک نزدیک آن می‌شود.

اینها حاصل مطالعات فرازمینی بشر است که علاوه بر کشف حقایق نجومی سعی دارد تا زیبایی‌های آسمان را درک کند.

بر این اساس رصد ماه گرفتگی‌ها و خورشید گرفتگی‌ها، گذرها و مقارنه‌ها بخشی از پدیده‌های زیبای آسمان است که هر بیننده‌ای را دعوت به نظاره می‌کند.

حالا ما در هفته جهانی نجوم هستیم و ما با اطلاع رسانی در خصوص پدیده‌های نجومی سال جاری می‌توانیم شما به مشاهده زیبایی‌های آسمان دعوت می‌کنیم.

پدیده‌های نجومی در سال گذشته

در سال 95 خورشیدی ناظران زمینی 2 خورشید گرفتگی از نوع نیم سایه (خسوف غیر مریی) و دو خورشید گرفتگی از نوع حلقوی بودند که این خورشید گرفتگی‌ها از ایران نیز قابل مشاهده نبودند.

گذر سیاره تیر از مقابل مهر تابان را شاید بتوان از مهمترین رویدادهای رصدی سال گذشته عنوان کرد که در روز 20 اردیبهشت ماه 95 سال رخ داد و گروه آموزش کاربردی انجمن نجوم آماتوری ایران با برگزاری همایش‌های‌علمی در روزهای قبل از این پدیده نجومی فضای مناسبی را برای رصد این پدیده برای عموم فراهم کردند.

مهمترین رویدادهای سال 96

مهندس مسعود عتیقی مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به رخدادهای نجومی در سال جاری گفت: از جمله مهمترین پدیده‌های نجومی در ماه‌های پیش‌رو می‌توان به ماه گرفتگی روز دوشنبه 16 مرداد ماه جاری اشاره کرد که این ماه گرفتگی از ساعت 22 به وقت ایران آغاز می‌شود ولی به دلیل اینکه بخش محدودی از سطح ماه تحت پوشش سایه زمین قرار می‌گیرد این ماه گرفتگی بسیار جزئی است.

وی با تاکید بر اینکه ماه گرفتگی در ایران با چشم غیر مسلح قابل مشاهده خواهد بود، یادآور شد: آسیا، استرالیا، شمال غرب آمریکا و اقیانوس آرام مناطق تحت پوشش این گرفت خواهند بود.

عتیقی بارش شهابی «برساوشی» را از دیگر رویدادهای نجومی سال 96 دانست و اظهار کرد: این شهاب باران در روز 21 مرداد سال جاری رخ می‌دهد ولی به دلیل وجود نور زیاد ماه بعد از بدر، پیش‌بینی خوبی برای رصد این بارش شهابی وجود ندارد.

وی از رخداد کسوف کامل در روز دوشنبه 30 مرداد خبر داد و یادآور شد: این رخداد نجومی در  ساعت 18 و 26 دقیقه به وقت جهانی آغاز می‌‍شود.

این محقق نجومی با تاکید بر اینکه این گرفت خورشید در ایران قابل مشاهده نیست، خاطر نشان کرد: سایه ماه از اقیانوس آرام بر روی سطح زمین قرار گرفته و از شرق تا غرب ‌امریکا را در می‌نوردد و در اقیانوس اطلس این پدیده پایان خواهد یافت.

وی با بیان اینکه در روز جمعه 26 آبان ماه سال جاری بهترین بارش شهابی سال رخ می‌دهد، افزود: در این روز بارش شهابی اسدی را شاهد خواهیم بود. این شهاب باران در ساعت 20 و 30 دقیقه این روز به وقت ایران به اوج می‌رسد.

وی اضافه کرد: در این شهاب باران میانگین ZHR  (تعداد شهاب‌هایی که در هر ساعت قابل مشاهده است) بین 20 تا 60 شهاب در هر ساعت پیش بینی می‌شود.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران ادامه داد: در روز چهارشنبه 22 دی ماه سال جاری بارش شهابی «دو پیکری» و یا «جوزایی» با 60 تا 120 شهاب رخ خواهد داد که از نظر تعداد شهاب‌های قابل مشاهده بیشترین آمار را برای رصدگران خواهد داشت.

به گفته وی در این شب ماه در وضعیت تربیع آخر است.

عتیقی یادآور شد: روز چهارشنبه 11 بهمن جاری ماه گرفتگی کاملی رخ خواهد داد و بیشترین نقاط کشور مراحل پس از گرفت کامل و گرفت جزیی مرحله دوم را شاهد خواهند بود.

وی با بیان اینکه در آغاز این گرفت ماه در ایران زیر افق بوده و امکان مشاهده مراحل اولیه گرفت تا زمان گرفت کامل وجود ندارد، یادآور شد: این گرفت در ساعت 17 و 38 دقیقه با طلوع ماه در ایران قابل مشاهده خواهد شد و 18 و 41 دقیقه گرفت جزئی پایان می‎یابد و گرفت نیم سایه تا 19 و 38 دقیقه این شب ادامه دارد.

عتیقی خورشید گرفتگی روز 26 بهمن ماه را از دیگر رویدادهای آسمانی مهم امسال برشمرد و گفت: این پدیده نجومی در جنوب قاره آفریقا و اقیانوس منجمد جنوبی قابل مشاهده است ولی متاسفانه این واقعه در ایران قابل مشاهده نیست.

 درک پدیده‌های آسمانی، بخشی از تلاش سیری ناپذیر انسان در راه درک و شناخت نظم حاکم بر تمام طبیعت بوده و هست؛ چراکه شرایط کیهانی و اقلیمی همواره بر زندگی او موثر بودند و برای استیلا بر آن علم اخترشناسی به عنوان شاخه‌ای از علوم پیگیری شد. بر این اساس ستاره شناسی یکی از قدیمی‌ترین علوم است و اولین انسان‌ها به این موضوع توجه کردند که اجرام آسمانی به شکل دایره‌ای حرکت می‌کنند یا الگوهایی را در حرکتشان تکرار می‌کنند.

ستاره شناسان باستان عقیده داشتند که خورشید و سیارات، به دور زمین می‌گردند؛ اما در سال 1543 یک ستاره شناس لهستانی به نام «نیکلا کپرنیک» گفت که زمین و سیارات دیگر به دور خورشید می‌گردند. ستاره شناسان در گذشته تنها درباره اشیایی که می‌توانستند با چشم غیر مسلح یا با تلسکوپ‌های ساده ببینند، چیزهایی را درک می‌کردند.

امروزه ستاره شناسان آلات و ابزار زیادی را مورد استفاده قرار می‌دهند تا جهان را مطالعه کنند. تلسکوپ‌های عظیم تصاویری از اشیای فضایی در اختیار فضانوردان می‌گذارند. این تلسکوپ‌ها به ستاره شناسان کمک می‌کنند تا درباره اشیایی که نسبتا به زمین نزدیک هستند مثل خورشید، سیارات و ستاره‌های دنباله‌دار مطالعه کنند.

برای آموختن درباره اشیایی که دورتر هستند، از تلسکوپ‌های رادیویی و انرژی ساطع شده از اشیای فضایی بهره می‌گیرند. رایانه‌ها نیز به ستاره شناسان کمک می‌کنند تا به اطلاعاتی که از همه این ابزار می‌گیرند، دست پیدا کنند.

این ابزارها در سازه‌هایی به نام رصدخانه‌ها به محققان عرضه می‌شود تا آنها دانشی را به دانش قبلی اخترشناسی اضافه کنند. در گذشته رصدخانه‌ها با ابزارهای ابتدایی ستاره‌شناسی بودند، ولی رصدخانه‌های امروزی به تلسکوپ‌های بزرگ نوری یا رادیویی مجهز هستند که در اتاق‌های گردنده نصب شده‌اند.

گام‌های اولیه دانشمندان اسلام در مسیر آسمان

اولین رصدخانه‌ای که محققان جهان اسلام در آن به فعالیت پرداختند، در حدود سال ۲۱۲ هـ. ق (۸۲۸ م) در بغداد بنا شد و دو اخترشناس برجسته به نام‌های «فضل بن نوبخت اهوازی» و «محمد بن موسی خوارزمی» بر آن ریاست داشتند.

پس از این رصدخانه، رصدخانه‌های دیگری در سرزمین‌های اسلامی ساخته شد که هریک با نام اخترشناس برجسته‌ای همراه ‌است. رصدخانه «بتانی» در «رقه» و رصدخانه «عبدالرحمان صوفی» در شیراز از جمله این رصدخانه‌ها است.

پس از سده چهارم، رصدخانه‌ها با نام امیران ارتباط پیدا کردند، مانند رصدخانه «علاءالدوله» در همدان، که برای «بوعلی‌سینا» بنا کرد. کمتر از یک سده بعد نیز ملکشاه سلجوقی، رصدخانه بزرگی را بنا نهاد که بزرگانی مانند «عمر خیام نیشابوری» در آن‌ فعالیت داشتند و گاهشماری جلالی، به عنوان دقیق‌ترین تقویم جهان را طرح‌ریزی کردند.

پیشرفت رصدخانه‌ها با بنیان‌گذاری رصدخانه «مراغه» به اوج خود رسید. بنای این رصدخانه در سال ۶۵۷ هجری(۱۲۶۱ میلادی) به سفارش «خواجه نصیرالدین طوسی» و به فرمان «هولاکو»، نوه چنگیزخان مغول، آغاز شد.

«هولاکو» برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای در نظر گرفت. کتابخانه‌ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، کره‌های حلقه‌دار (ذات‌الحلق)، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت نیز فراهم شد، ضمن آنکه در این رصدخانه کتاب «زیج ایلخانی» (از آثار خواجه نصیرالدین طوسی در حوزه ستاره‌شناسی) در سال ۶۷۰ هجری (۱۲۷۶ میلادی) تدوین شد.

رصدخانه «مراغه» فقط مخصوص رصد ستارگان نبود، بلکه یک سازمان علمی گسترده بود که در آن بیشتر شاخه‌های دانش درس داده می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر، از جمله «قطب‌الدین شیرازی»، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان، در آن‌جا جمع شده بودند. علاوه بر آن چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی در این مرکز فعالیت داشتند.

همچنین، فیلسوف و فرهنگ‌نامه‌نویس مسیحی، «ابن‌العبری» در رصدخانه «مراغه» به درس دادن اصل‌های اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود.

انتقال علم به غرب

اوج شکوفایی رصدخانه‌ها در سده نهم هجری مشاهده می‌شود، یعنی زمانی که «الغ‌بیگ» نوه تیمور لنگ، رصدخانه خود را در سمرقند بنا کرد. محققان تاسیس این رصدخانه‌ و بعد از آن رصدخانه استانبول را حلقه انتقال این علم به غرب می‌دانند.

«الغ بیگ» که خود اخترشناس بود، بهترین ریاضی‌دانان زمان همچون «غیاث‌الدین جمشید کاشانی» را در رصدخانه خود، که پیشرفته‌ترین ابزارهای پژوهشی آن زمان از جمله قوسی از نصف‌النهار به ارتفاع ۵۰ متر را داشت، گردهم آورد.

این بنا به صورت مدور دو طبقه‌ای به قطر ۴۸ متری است که محورهای میانی آن دقیقا با چهار جهت اصلی جغرافیایی روی نصف‌النهار سمرقند تطبیق می‌کند. تالارهای کار در طبقه همکف و زاویه‌یاب فخری برای رصد خورشید و ماه روی محور شمال-جنوب قرار داشت.

اولین‌ گام‌های محققان ایرانی که بی سرانجام ماند

اولین رصدخانه‌های مدرن کشور به همت دانشمندان و اساتید دانشگاه تهران راه‌اندازی شد. دکتر «آلینوش طریان» از شاگردان «پروفسور حسابی»، عضو سابق هیات علمی و استاد بازنشسته گروه فیزیک فضا و رئیس سابق بخش فیزیک خورشیدی مؤسسه ژئوفیزیک از جمله این افراد است که پایه‌گذار نخستین رصدخانه فیزیک خورشیدی در کشور بوده است.

وی برای نخستین بار درس‌های فیزیک خورشیدی و اختر فیزیک را ارائه داد و ادامه فعالیت‌های وی منجر به ارائه نخستین تلسکوپ خورشیدی در کشور شد.

این رصدخانه به دلیل قرارگیری در طرح توسعه شهر امروزه نابود شده است.

رصدخانه خورشیدی مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران در انتهای خیابان کارگر شمالی و در جوار مرکز انـرژی اتمـی ایـران قـرار داشت و متعلـق بـه دانشـگاه تهران بوده است. در این مرکز یک تلسکوپ 15 سانتی‌متری ویژه رصد خورشید قرار داشت که مجهز به فیلترهای Ha و Hb بوده که توسط آن محققان می‌توانستند علاوه بر لکه‌های  خورشیدی، فوران‌های سطح خورشـید را مشـاهده کرده و مورد بررسی و تحلیل قرار دهند.

رصدخانه‌های موجود در ایران

رصدخانه زعفرانیه

رصدخانه «زعفرانیه» از جمله رصدخانه‌های موجود در کشور است. این رصدخانه نخستین مرکز آموزشی نجوم در ایران است که در رده سنی کودک و نوجوان فعالیت می‌کند. این مرکز در سال 1367 فعالیت خود را آغاز کرده است و تاکنون جمع کثیری از علاقه‌مندان به نجوم آماتوری را در خود پرورش داده ‌است.

بسیاری از مراکز ایرانی که در زمینه نجوم آماتوری فعالیت می‌کنند، از این مرکز الگو و حتی آموزش گرفته‌اند. بسیاری از نخستین‌های ایران در زمینه نجوم نیز به این مرکز باز می‌گردد که شامل نخستین آسمان‌نمای ساخته شده در ایران، نخستین تلسکوپ ساخته‌شده در ایران، نشر نخستین تقویم نجومی، نخستین نمایشگاه عکس‌های نجومی، برگزاری روز نجوم و برگزاری روز فضا می‌شود.

رصدخانه کاسین

این رصدخانه به عنوان مدرن‌ترین رصدخانه خاورمیانه مطرح است که در ارتفاع 1700 متری از سطح دریا در شهر خرم آباد در غرب ایران و بر فراز قلعه کوه «مدبه» معروف به «بام خرم‌آباد» قرار گرفته است.

رصدخانه مهر بوشهر

این رصدخانه در فاصله 30 کیلومتری شهر بوشهر در روستای «گورک سادات» بنا شده و متعلق به وزارت آموزش و پرورش است.

این رصدخانه مجهز به یک تلسکوپ «اشمیت کاسگرین» 16 اینچی است که با آن می‌توان 145 هزار جرم آسمانی را رصد کرد. این رصدخانه با گنبدی به قطر 6 متر، بزرگترین رصدخانه دانش‌آموزی کشور است که در سال 84 تاسیس شده است.

رصدخانه و آسمان‌نمای آلاشت

مجموعه رصدخانه و آسمان‌نمای آلاشت با نام «رصدخانه آیت‌الله صالحی مازندرانی» به عنوان تنها رصدخانه استان‌های شمالی کشور و نخستین رصدخانه استان مازندران است. این رصدخانه در یکی از شهرهای شهرستان سوادکوه استان مازندران بر روی یکی از تپه‌های این شهر بنا شده است.

رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی

این رصدخانه شامل یک تلسکوپ آینه‌ای به قطر 70 سانتی‌متر و یک تلسکوپ خورشیدی است و روی کوه‌های سهند نصب شده است. این رصـدخانه متعلـق بـه دانشـگاه تبریـز اسـت و علاوه بر تلسکوپ‌های فوق، مجهز به دستگاه نورسنج نیز است.

رصدخانه ابوریحان بیرونی

این رصدخانه در شهر شیراز قرار دارد و متعلق به دانشگاه شیراز است و در برگیرنده تلسکوپ انعکاسی به قطر 51 سانتی‌متر است و همچنین مجهز به دستگاه نورسنج و کامپیوتر است.

رصدخانه بخش فیزیک دانشگاه فردوسی مشهد

این رصدخانه دارای چهار تلسکوپ آینـه‌ای و ثابت به قطرهای 35 سانتی‌متر، 20 سانتی‌متر، 15 سانتی‌متر و 6 سانتی‌متر بوده و اولـین رصـدخانه‌ مجهـز بـه آشـکارکننـده (Device Coupled Charged (CCD اسـت و رصد  کهکشان‌ها و اجرام دور و مشاهده این اجرام بر روی مانیتور کامپیوتر امکان نورسـنجی سـتارگان دوتایی با استفاده از آشکارساز در این رصدخانه امکان‌پذیر است.

رصدخانه شهرداری فسا

وقتی از سمت شیراز وارد شهر فسا شوید، در سمت راست ورودی شهر تپه‌ای به نام تپه «کدیوری» واقع شده است که در بالای این تپه رصدخانه فسا واقع شده است. این رصدخانه شامل اتاق تلسکوپ و اتاق افلاک‌ نما و مجهز به تلسکوپ 6 اینچ نیوتونی و 14 اینچی است.

رصدخانه دانشگاه کاشان

این رصدخانه در مجاورت بنای تاریخی «چارتاقی» نیاسر واقع شده است. این بنا در یک طبقه ساخته شده و در قسمت فوقانی آن گنبد متحرک رصدخانه با قطر 4 متر نصب شده است. در داخل ساختمان نیز فضاهایی برای نصب یک دستگاه آسمان‌نمای آموزشی با چتری به قطر 3 متر همچنین فضایی برای لابراتوار عکاسی و استقرار تلسکوپ‌های قابل حمل در نظر گرفته شده است.

در این رصدخانه همچنین یک دستگاه CCD و یک دستگاه Video CCD جهت ثبت و انتقال تصاویر از تلسکوپ به  کامپیوتر تهیه شده است.

رصدخانه دانشگاه کاشان به لحاظ آموزشی و پژوهشی می‌تواند جزء رصدخانه‌های مهم کشور محسوب شود که به انواع تلسکوپ‌ها مجهز است و از نظر موقعیت مکانی استقرار رصدخانه در منطقه نیاسر با توجه به جوانب امر و دسترسی به امکانات در مکان بسیار خوبی قرار گرفته است.

رصدخانه ابن صلاح همدانی

مرکز اخترشناسی «ابن صلاح همدانی» وابسته به معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری همدان است که به علت دارا بودن گنبد، سالن اجتماعات، آسمان‌نما و کتابخانه تخصصی بزرگترین رصدخانه در غرب کشور محسوب می‌شود.

امکانات پژوهشی مرکز اخترشناسی شامل دو دستگاه تلسکوپ 8 و 6 اینچی، یک دستگاه آسمان‌نما، گنبد با قابلیت کنترل از راه دور ، دستگاه‌های Sensor Sky (جستجوگر آسمان) و دوربین مخصوص عکسبرداری از اجرام سماوی،  فیلترهای رصدی ویژه است.

محل احداث این رصدخانه بر بلندای یکی از تپه‌های مشرف به شهر همدان موسوم به تپه «حاج عنایت» است.

رصدخانه و آسمان‌نمای دانشگاه بیرجند (رصدخانه دکتر مجتهدی)

دانشگاه بیرجند صاحب یکی از رصدخانه‌های حرفه‌ای است که بر بلندای دومین ارتفاع منطقه بیرجند در جوار «مزار بی‌بی زینب خاتون» روستای «کاهی» (55 کیلومتری جاده بیرجند - زاهدان) واقع شده است و به عنوان یکی از چهار نامزد اصلی برای ساخت رصدخانه ملی ایران انتخاب شده بود.

اصلی‌ترین ابزار رصدخانه یک تلسکوپ 14 اینچ قدیمی سلسترون است که توسط دکتر سیروس مشار از خیرین شهرستان سربیشه در سال 1380 به آنجا اهدا شده است.

رصدخانه کوثر اصفهان

رصدخانه «کوثر» یکی دیگر از مدرن‌ترین رصدخانه‌های آماتوری-حرفه‌ای کشور و معروف‌ترین رصدخانه ایرانی در جهان است. این رصدخانه کنترل از راه دور، پروژه‌ای مشترک میان مراکز پژوهشی است که ساختمان و گنبد رصدخانه آن توسط مهندسان ایرانی طراحی شده است.

اگرچه این رصدخانه بزرگترین رصدخانه ایران نیست، ولی از لحاظ فناوری‌های به کار رفته در رتبه‌ای بالاتر از دیگران قرار دارد؛ چراکه این رصدخانه مجهز به کنترل از راه دور، پخش زنده اینترنتی و نرم‌افزارهای شبیه‌سازی است؛ ضمن آنکه پروژه‌های مشترک بین‌المللی با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی را اجرایی کرده است.

پخش زنده اینترنتی یکی از معروف‌ترین برنامه‌های این رصدخانه در جهان است و پروژه «فونیکس» به عنوان یک فناوری ایرانی است که شامل یک برنامه رصدخانه کنترل از راه دور می‌شود و از طریق آن کاربران از طریق شبکه محلی رصدخانه به «کوثر» متصل می‌شوند.

پروژه کاوشگر ماه هم که در واقع دائرةالمعارفی شامل اطلس ماه و نقشه ماه است، از دیگر  محصولات رصدخانه «کوثر» بشمار می‌رود.

تجهیزات این رصدخانه شامل سامانه کنترل از راه دور، تلسکوپ 14 اینچ، سامانه کنترل رایانه‌ای، ثبت تصویر از تلسکوپ طیف‌نگار با کیفیت بالا، سامانه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، نرم‌افزارهای رصد رادیوئی خورشید، نرم‌افزارهای شبیه ساز، تجهیزات جنبی مطالعه خورشید و سری فیلترها می‌شود.  

رصدخانه دانشگاه زنجان

طرح رصدخانه دانشگاه زنجان به همت تعدادی از اساتید گروه فیزیک و همکاری مسؤولان دانشگاه به تصویب رسید و در سال 1389 ساختمان آن و گنبد 4.5 متری آن ساخته شد.

گنبد رصدخانه از نوع آلومینیوم کامپوزیت تک جداره بوده و قطر خارجی آن 4.5 متر است و در نوع خود گنبد بزرگی به شمار می‌رود.

تجهیزات نجومی آن شامل تلسکوپ بازتابی 16 اینچ، دو تلسکوپ بازتابی 8 اینچی، تلسکوپ نیوتونی 8 اینچیWatcher Sky (جستجوگر آسمان)، تلسکوپ نیوتونی 88 اینچی و دو دستگاه کامپیوتر به همراه نرم‌افزارهای نجومی  می‌شود.

رصدخانه 16 اینچ در ماهدشت

نخستین رصدخانه سازمان فضایی ایران در مرکز فضایی البرز (ماهدشت) بنا شد. تلسکوپ این رصدخانه 16 اینچ است. تلسکوپ این رصدخانه در همکاری با سازمان همکاری‌های فضایی آسیا اقیانوسیه، توانست تصاویر زیبایی از اجرام سماوی را تا قدر (درخشندگی) 14 دریافت کند.

برنامه‌های این رصدخانه مشاهده تصاویر گذر سیاره زهره، ماه شوال و رصد ماهواره‌هایی که از آسمان ایران عبور می‌کنند، است.

سخن آخر

اینکه در روزگارانی ایران توانست دانشمندان نجومی به دنیا معرفی کند، نشان‌دهنده اهتمام بزرگان هر دوره برای توسعه علمی بوده است و در تندبادهای تاریخ این علم به فراموشی سپرده و به عنوان علم لوکس و تجملی شناخته شد.

به باور محققان این حوزه، این رویکرد موجب شده است تا رصدخانه‌های موجود در کشور در حد رصدخانه‌های آماتوری باقی  بمانند، ولی دانشمندان و محققان این حوزه تلاش‌های زیادی صورت دادند؛ به گونه‌ای که برخی از آنها موفق به اجرای پروژه‌های مشترک با برخی از کشورها شدند. این امر مصداق «بی‌بال پریدن هنر است» خواهد بود.

 سازمان ملی هوانوردی و فضایی (National Aeronautics and Space Administration یاNational Aeronautics and Space Agency ) به اختصار ناساNASA) )، عنوان سازمان فضایی ملی آمریکا است.

در زمان جنگ سرد و پس از پرتاب ماهواره "اسپوتنیک-۱ " توسط اتحاد جماهیر شوروی به فضا، آمریکا به فکر ایجاد سازمان فضایی ملی خود افتاد و ناسا در ۲۹ ژوئیه ۱۹۵۸ با امضای رئیس‌جمهور وقت (دوایت آیزنهاور) جای کمیته رایزنی ملی هوانوردی آمریکا (ناکا) National Advisory Committee for Aeronautics را گرفت و بنیادگذاری‌ شد.

"توماس کیت گلنان" به عنوان نخستین مدیر ناسا و "هیو لاتیمر درایدن" به عنوان معاون او برگزیده ‌شد و فعالیت رسمی ناسا از ۱ اکتبر ۱۹۵۸ آغاز شد. نخستین ماهواره فضایی ناسا نیز "اکسپلورر-۱ " بود.

ناسا کار خود را با "نورث آمریکن ایکس-۱۵ " آغاز کرد و هشت خلبان در این پروژه توانستند خود را به زیر مدار زمین برسانند. این در حالی بود که در ۱۲ آوریل ۱۹۶۲، "یوری گاگارین" اهل شوروی با فضاپیمای "وستوک-۱ " به فضا پرتاب‌ شد و نخستین انسان فضانورد جهان شد. حدود یک ماه بعد در ۵ مه،" آلن شپرد" با "مرکوری-رادستون ۳ " از پروژه مرکوری به فضا پرتاب ‌شد و نخستین فضانورد آمریکایی شد.

 در ۲۰ فوریه ۱۹۶۲، "جان گلن " با "مرکوری-اطلس ۶ " به فضا پرتاب‌ شد و در کمتر از ۵ ساعت، ۳ بار پیرامون کره زمین گردید و نخستین آمریکایی شد که پیرامون زمین می‌گردد.

 پروژه "جمینای" نیز دستاوردهایی مانند نخستین مانور مداری، اتصال و پهلوگیری فضاپیما و نخستین راهپیمایی فضایی آمریکا به همراه داشت.

پس از پروژه "جمینای"، ناسا پروژه "آپولو" را راه‌اندازی کرد که این پروژه یکی از شناخته ‌شده‌ترین پروژه‌های علمی تاریخ آمریکا و جهان بوده ‌است.

در ۲۱ ژوئیه ۱۹۶۹، "نیل آرمسترانگ" و "باز آلدرین" در طول مأموریت "آپولو ۱۱ "بر کره ماه گام نهادند و بدین ترتیب نخستین انسان‌هایی بودند که بر ماه گام برمی‌دارند.

طی پروژه "آپولو"، ۱۲ فضانورد مرد بر ماه گام نهادند. پس از مأموریت "آپولو ۱۷ " که آخرین سفر بشر به ماه بود، دیگر پای هیچ انسانی به ماه نرسید.

"اسکای‌لب" نخستین ایستگاه فضایی آمریکا بود و یک ایستگاه ملی بود. در سال ۱۹۷۵، ناسا و سازمان فضایی فدرال روسیه پروژه‌ای مشترک به نام پروژه آزمایشی "آپولو–سایوز" انجام‌ دادند که این پروژه نخستین مأموریت فضایی بین‌المللی بود.

از سال ۱۹۸۱ تا ۲۰۱۱، ناسا پروژه‌ای به نام برنامه شاتل‌های فضایی را اجرا کرد و این پروژه شامل ۱۳۵ پرواز فضایی بود و فاجعه‌های "چلنجر" و "کلمبیا" را هم به همراه داشت.

ناسا در ایستگاه فضایی بین‌المللی مشارکت دارد. به غیر از ناسا، ۱۵ عضو دیگر که ۱۱ عضو از آن‌ها اعضای سازمان فضایی اروپا هستند، در این پروژه بین‌المللی مشارکت دارند. علاوه بر فضاپیماهای سرنشین‌دار، ناسا فضاپیماهای بدون سرنشینی را نیز مانند "نیوهورایزنز" و مریخ‌ نورد کنجکاوی به فضا پرتاب کرده‌است.

مدیر ناسا بالاترین شخص تصمیم‌گیرنده این سازمان است. مدیر کنونی ناسا "چارلز بولدن" و معاون او "لری گارور" است. ناسا دارای ۱۲ مرکز مانند مرکز فرماندهی ناسا و مرکز پژوهشی ایمز است. میزان بودجه سالانه ناسا سیر صعودی دارد. درصد این بودجه از بودجه نظام فدرالی ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۶۶ به اوج خود و به عدد ۴٫۴۱ رسید.

ناسا عهده‌دار و مجری طرح‌های ملی ایالات متحده در زمینه برنامه‌های فضایی است. هم چنین مسئولیت مدیریت و اجرای پژوهش‌های تجاری و نظامی در زمینه‌ی هوافضا را بر عهده دارد.

پیشرفت شوروی در مسابقه فضایی و فرستادن نخستین فضانورد جهان "یوری گاگارین" به مدار زمین در دهه ۶۰ میلادی، دولت وقت آمریکا را وادار به سرمایه‌گذاری‌های کلان در امور فضایی کرد.

جان اف کندی رییس جمهور پیشین آمریکا در سال ۱۹۶۲ برنامه بلند پروازانه دولت را برای فرستادن فضانورد به ماه اعلام کرد. پس از ۷ سال کوشش، هزینه کردن ۱۱ میلیارد دلار و کشته شدن ۳ فضانورد در آزمایش آپولو ۱، در پایان فضاپیمای آپولو ۱۱ در سال ۱۹۶۹ بر سطح ماه فرود آمد و نیل آرمسترانگ نخستین انسانی شد که بر سطح ماه گام گذاشت.

پس از آن ۶ ماموریت دیگر آپولو ۱۲ تا آپولو ۱۷ به ماه سفر کردند که همه آن‌ها به جز آپولو ۱۳ ماموریت‌هایشان را بر پایه‌ی برنامه پیشین به انجام رساندند.

10 مأموریت بزرگ تاریخ ناسا

ناسا از یک میراث طولانی از اکتشافات فضایی برخوردار بوده و در طول تاریخ فعالیت خود به موفقیت‌هایی چون استقرار کاوشگرهایی بر روی سطح سیاره مریخ، نمونه‌برداری از جو مشتری، کاوش زحل و زهره و حتی فرود انسان در ماه نایل شده است.

در این گزارش به معرفی فهرستی از 10 ماموریت بزرگ علمی ناسا پرداخته شده است:

فضاپیماهای پایونیر

 فضاپیماهای «پایونیر 10» و «پایونیر 11» که در سال‌های 1972 و 1973 به فضا پرتاب شده‌اند، جزو نخستین فضاپیماهایی بودند که از سیارات غول‌پیکر گازی مشتری و زحل بازدید کردند.

پایونیر 10 اولین کاوشگری بود که در نوار سیارکی منظومه شمسی بین سیارات مریخ و مشتری حرکت کرد. سپس این فضاپیما پس از یک سال و نیم از پرتاب خود، نخستین پرواز را در اطراف سیاره مشتری انجام داد. نتیجه این پرواز، تصاویر جالب از نقطه عظیم قرمز و ردیف‌های وسیع قرمز رنگ بود که سیاره را در بر گرفته بودند.

پس از حدود یک سال، ففضاپیمای "پایونیر 11 " از کنار سیاره مشتری گذر کرده و به سمت سیاره زحل رفت. نتیجه این سفر کشف چند قمر کوچک ناشناخته در اطراف سیاره و یک حلقه جدید بود.

هر دو کاوشگر اکنون دیگر پیامی ارسال نکرده و مسیر یک طرفه خود را به سوی ماورای منظومه شمسی ادامه می‌دهند.

فضاپیمای وویجر

 کمی پس از پرتاب فضاپیماهای "پایونیر"، کاوشگرهای «وویجر 1» و «وویجر 2» وارد فضا شدند. این دو فضاپیما به اکتشافات مهمی در مورد سیارات مشتری و زحل از جمله حلقه‌های اطراف مشتری و وجود حالت آتشفشانی در قمر "آیو" این سیاره دست یافتند.

"وویجر" به سفر به سوی سیاره اورانوس پرداخته و موفق به کشف 10 قمر جدید شد. همچنین در مورد "نپتون" نیز دریافت که وزن این سیاره بسیار کمتر از تصورات ستاره شناسان است.

هر دو فضاپیما از نیروی کافی برای ارسال علائم رادیویی حداقل تا سال 2025 برخوردار بوده و اکنون در حال بررسی لبه منظومه شمسی و آغاز فضای میان‌ستاره‌یی هستند. «وویجر 2» در حال حاضر با فاصله چندین برابر زمین تا خورشید، دورترین جسم ساخت دست بشر از زمین محسوب می‌شود.

فضاپیمای دبلیومپ Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP)

«کاوشگر ناهمسانگردی "ریزموجی ویلکینسون"»(دبلیومپ) که در سال 2001 پرتاب شده، شاید از شهرت زیادی برخوردار نباشد اما این فضاپیما به اندازه‌گیری دقیق دمای تابش باقیمانده از انفجار بزرگ می‌پردازد. دبلیومپ، با نقشه‌برداری از نوسانات تابش زمینه کیهانی، نویدبخش یک حرکت رو به جلو در نظریات کیهان‌شناسی در مورد طبیعت و منشا جهان بوده است.

در میان اکتشافات دیگر، داده‌های دبلیومپ به نمایش یک برآورد بسیار دقیق‌تر از سن جهان پرداخته و آن‌ را حدود 13.7 میلیارد سال تخمین زده‌است. همچنین تائید کرده که 95 درصد جهان از اجزایی مانند ماده تاریک و انرژی تاریک تشکیل شده که اطلاعات بسیار ناچیری از آنها در دست انسان است.

تلسکوپ اسپیتزر

یک فضاپیمای دیگر با تاثیر عمیق در کیهان‌شناسی و فیزیک نجوم، تلسکوپ فضایی «اسپیتزر» بوده که به مشاهده آسمان‌ها با نور مادون قرمز می‌پردازد. این نور که از طول موج طولانی‌تر از نور مرئی برخوردار بوده تا حد زیادی با جو زمین متوقف می‌شود.

این تلسکوپ علاوه بر ثبت تصاویر خارق‌العاده از کهکشان‌ها، سحابی‌ها و ستارگان، همچین موفق به دستیابی به اکتشافات علمی بسیاری شده است. در سال 2005 "اسپیتزر" توانست برای اولین بار نور سیارات فراخورشیدی را شناسایی کند. در یک رصد دیگر ستاره‌شناسان بر این تصور هستند که احتمالا این تلسکوپ حتی موفق به ثبت برخی از ستارگان اولیه جهان شده است.

مریخ‌نوردهای "اسپریت" و "آپورچونیتی"( روح و فرصت)

این مریخ‌نوردهای ناسا که تنها برای ماموریت 90 روزه طراحی شده‌ بودند، اکنون پس از پنج سال هنوز در حال بررسی سطح سیاره سرخ هستند. این کاوشگر اکتشاف مریخ دوقلو در ژانویه 2004 در دو سوی متضاد مریخ فرود آمدند. از آن زمان آنها به حرکت در سطح این سیاره، بررسی دهانه‌ها و تپه‌های آن پرداخته‌اند.

از جمله اکتشافات بسیار این دو مریخ‌نورد، شناسایی شواهد وجود آب مایع در سطح مریخ در سال‌های دور است.

کاسینی-هویگنس

این فضاپیمای مشترک ناسا و ایسا در سال 1997 به فضا به مقصد سیاره زحل پرتاب شده و در سال 2004 به مقصد خود رسید. از آن زمان این فضاپیما به گردش در اطراف این جهان حلقه‌دار، ثبت تصاویر جالب از این حلقه‌ها،‌ قمرها و آب‌وهوای آن پرداخته است.

کاوشگر «هویگنس» از «کاسینی» جدا شده و یک سفر مستقل را به سوی قمر "تیتان" پیش گرفته که حاصل آن فرود در سطح جامد این قمر در سال 2005 بود. اگرچه فضاپیمای پیشین از زحل بازدید کرده اما کاسینی اولین فضاپیمایی بوده که در اطراف این سیاره گردش کرده و به بررسی دقیق این سیستم پرداخته است.

رصدخانه چاندرا

از سال 1999، رصدخانه پرتو ایکس «چاندرا» به اسکن و بررسی آسمان‌ها در نور پرتو ایکس پرداخته و برخی از دورترین و عجیب‌ترین رویدادهای نجومی را مشاهده کرده است.

از آنجایی که جو متراکم زمین به توقف میزان زیادی از پرتوهای ایکس پرداخته، ستاره‌شناسان قادر به مشاهده جهان در این نور پر انرژی و طول موج کوتاه نبودند تا اینکه "چاندرا" به فضا ارسال شد. این رصدخانه از چنان آینه وضوح بالایی برخوردار بوده که قادر به مشاهده منابع پرتو ایکس بسیار کم‌فروغتر از تلسکوپ‌های پرتو ایکس پیشین است.

در میان دیگر اولین‌ها، چاندرا به نمایش اولین تصویر از اولین ستاره خرد شده باقیمانده از یک ابرنواختر را در زمان رصد باقیمانده «ذات‌الکرسی« A به دانشمندان پرداخته است.

کاوشگر وایکینگ

هنگامی که کاوشگر «وایکینگ-1» ناسا در ژوئیه 1976 بر سطح مریخ فرود آمد، اولین بار بود که یک جسم ساخت دست بشر با یک فرود نرم بر سطح سیاره سرخ نشسته بود.

فرودگر وایکینگ 1 همچنین عنوان طولانی‌ترین ماموریت سطح مریخ را با طول دوره شش سال و 116 روز در اختیار دارد. این فضاپیما همچنین اولین تصاویر رنگی را از سطح مریخ به زمین ارسال کرده و برای اولین به نمایش شمایل این سیاره پرداخت.

هابل

دوست‌ داشتنی‌ترین فضاپیمای ناسا، تلسکوپ فضایی هابل بوده که از شهرت جهانی برخوردار است. تصاویر آن به تغییر تصور انسان از جایگاه خود در کیهان پرداخته است. این رصدخانه همچنین جهان علم را تغییر داده و دستاوردهای بسیاری را در مسائل نجومی نصیب دانشمندان کرده است.

ناسا با ارسال یک تلسکوپ نوری برای نفوذ به آسمان از ورای جو متلاطم زمین در نهایت به ساخت ابزاری پرداخت که قادر به کشف سیارات، ستارگان، سحابی‌ها و کهکشانها در جزئیات دقیق است.

آپولو

برترین ماموریت فضایی ناسا آپولو بوده که انسان را بر روی ماه قرار داد. نه تنها ارسال انسان به ماه جزء به یاد ماندنی‌ترین بخش‌های تاریخ بشریت بوده، بلکه این سفرها برای اولین بار توانستند نمونه‌های غیر زمین را به زمین انتقال داده و درک علمی بشر را از ماه تا حدی زیادی وسعت بخشند.

با بررسی دقیق و از نزدیک این قمر و انتقال سنگ‌های بسیاری از آن به زمین، فضانوردان آپولو به جمع‌آوری اطلاعات در مورد سن ماه، ترکیبات سازنده آن و حتی چگونگی آغاز آن پرداختند.